Hz. Mevlana’nın göç yolları üzerinde bulunan Niğde’den gelip geçtiğini burada konakladığını söyleyebiliriz. Çünkü o dönem bölgedeki çoğu konak ve menzilin Niğde’den geçtiğini görebiliyoruz. Ayrıca bu bölge Hz. Mevlana’nın tesir sahasına en yakın yer olmasından dolayı her zaman için onun kutlu yolunu aşina olanları bağrında taşımıştır.

Belh şehrinden gelip Anadolu’da aşkın çırasını tutuşturan Hz. Mevlana’nın açtığı kutlu yolu Niğde’de devam ettirenler her zaman olmuştur. Niğde Mevleviliğin ilk yayıldığı ve ilk Mevlevi tekkesinin açıldığı yerlerden birisi olmuştur. Niğde Mevlevihane’sinde yüzlerce yıl sema neşesiyle tutuşup Hak aşkını gönül potasında eriten dervişler yetişmiştir.

Erken dönem Mevlevî tekkelerinden birisi olan Niğde Mevlevihane’si, sonraki ismiyle Kemal Ümmî Mevlevî Dergâhı, Anadolu’da kurulan birçok Mevlevihane gibi Mevlana’nın torunlarından Ulu Arif Çelebi tarafından 1310 yılında kurulmuştur.

Mevlana’nın oğlu Veled Çelebi’nin vefatından sonra Mevlevîliği temsile başlayan Ulu Arif Çelebi, ömrünün önemli bir kısmını bu tarikatı yaymak için seyahatler yaparak geçirmiştir.

Ulu Arif Çelebi’nin Niğde’ye bir kereden daha fazla geldiğini Ahmet Eflâkî’nin kayıtlarında görebiliyoruz. İlk gelişinde müritlerinden Nasûhiddin Sebbağ’ı Niğde’ye halife olarak bırakmış, halifesinin gayretiyle Niğde’de büyük bir Mevlevî topluluğu meydana gelmiştir. Yani Niğde’de ilk Mevlevi tekkesi Nasûhiddîn Sebbağ tarafından kurulmuştur. Daha sonraları birçok halife değişmiş ve tekkelerin kapatıldığı döneme kadar ayakta kalmıştır.

Bor’da ise Eratna Oğulları zamanından kalan bir kitabede ise şu an da mevcut olmayan Mevlevihane’nin inşa kitabesinde şunlar yazmaktadır.

1- 'Ammere hazihi'l-İmarete'l-mübarekete'l-mevleviyyete fi eyyami'd-devleti's Sultan

2- El-a'zam şahinşahu’l-mu'azzam Sultanu's-selatinü'l- arab ve'l-'acem Ebul-Feth

Muhammed

3- İbn Ertena hallede mülkehu 'ala yed-i ez'af-ı 'ibadillah Sultan Şah el-Mevlevi

senete sittin ve seb'a mil

(Bu mübarek Mevlevihane sultanların sultanı, şahların şahı arap ve acemin sultanı,

Ertana'nın oğlu Ebu'l-Feth Muhammed'in hükümdarlığı zamanında -Allah onun saltanatını daim kılsın-, Allah'ın en zayıf kulu Mevlevi Sultan Şah'ın gayretiyle 760 (hicri) senesinde yapıldı )

Bu İnşa kitabesine göre Bor Mevlevihane’si, Eratna Devleti'nin hükümdarı Mehmet Bey'in zamanında, Mevlevi Şeyhi Sultan Şah tarafından yaptırılmıştır. Bor Mevlevihane’sinin inşa kitabesi, günümüze ulaşan en erken tarihli Mevlevihane kitabesidir; Bu yönüyle mimarimiz açısından önem taşımaktadır. Mevlevihane'nin ne zaman yıkıldığı ve mimari durumu hakkında bilgi yoktur. Fakat yerinin Kale mahallesinde olduğuna dair çeşitli rivayetler vardır.

Niğde’nin son Mevlevi şeyhi Hüsameddin Dede’nin verdiği bilgiye göre Kemal-i Ümmi Hz. bu Mevlevihane’yi yeniden tesis etmiştir. Şu anda Kemal-i Ümmi Hazretlerinin Türbesi bu Mevlevihane’nin hemen bitişiğinde bulunmaktadır.

1925 yılında tekkeler kapatılınca Mevlevihane’nin bütün varidatı vakıflara devredilmiştir. Hüsameddin Dede’nin uzun uğraşları sonunda Mevlevihane’nin yeri ve varidatı kendisine verilmiştir. Tekkenin kapatılmasından daha sonra Niğde’ye gelen 41. Tümen’in makineli tüfek bölüğü geçici bir süre buraya yerleştirilmiştir.

Yenice Mahallesi’nde bulunan Niğde Mevlevihane’si şu anda Kız Kur’an Kursu olarak kullanılmaktadır.

Yazımızı Hz. Mevlana’ya yazdığımız bir şiirle tamamlıyoruz.

Ya Hazreti Mevlana

Nemrutlar elinde İbrahim olana

Ateşi kül eden güller bulunur

Süleyman mülkünde Belkıs olana

Aşk ile savrulan yeller bulunur

Kesilmiş kamışlar aslını özler

Çatlamış topraklar semayı gözler

Zamanın nehrinde batarken sözler

Sükûtu sürüyen seller bulunur

Hayalle nikâhlı ecelle sözlü

Hayretler kitabı yoluna dizli

İnsanın özünde kâinat gizli

Hallerin içinde haller bulunur

Kalemi güneştir sözleri kamer

Huzura erenin sancısı diner

Erler meydanında aşk ile döner

Hünkârı özleyen iller bulunur

Mesnevi kuşunun kanadı Kur’an

Sünneti taç eder meclise duran

Çöllerin kalbine yağarken baran

Aşk ile yüzülen göller bulunur

Sema neşesiyle coşar gönüller

Ezelden ebede koşar gönüller

Dünyayı dünyada boşar gönüller

Mecnun’un gezdiği çöller bulunur

Sözleri dil olmuş ahraz kalplere

Yürek vermiş yalın kılıç Alplere

Kutlu yolu nasip olmaz kelplere

Bir vuslat narında küller bulunur

Vurunca kırbacı aşkın atına

Yükseldi ümitler rıza katına

Ya Hazreti Hünkâr varsam kapına

Bize de gel diyen diller bulunur

Kaynakça:

Niğde'de Türk Mimarisi-Mehmet Özkarcı

Niğde Mevlihanesi ve Son Şeyhi Hüsameddin Dede-Sezai Küçük

Eflaki-Ariflerin Menkıbeleri